Upadłość konsumencka - szansa dla prywatnych dłużników na wyjście z zadłużenia

Upadłość konsumencka to coraz popularniejszy sposób wyjścia przez prywatnych dłużników (osoby fizyczne) z zadłużenia. Złagodzenie przez ustawodawcę przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej zaowocowało wzrostem wniosków o ogłoszenie upadłości. W 2018 roku sądy upadłościowe ogłosiły ponad 6,5 tys. upadłości konsumentów, których szacunkowe długi przekroczyły 730 mln. zł.

Przyczyny ogłoszenia upadłości konsumenckiej

W związku z postępującym rozwojem gospodarczym oraz rosnącą konsumpcją, coraz częstszą praktyką staje się zawieranie przez osoby fizyczne różnorodnych umów, mających na celu uzyskanie źródeł finansowania większych lub mniejszych inwestycji i zakupów. Coraz popularniejsze stają się pożyczki i kredyty. Rośnie liczba umów zawieranych z instytucjami bankowymi oraz innymi podmiotami gospodarczymi, a nawet prywatnymi pożyczkodawcami. Równocześnie umowy te często bywają zabezpieczane na majątku osoby je zawierającej – w postaci hipoteki obciążającej nieruchomość lub zastawu na rzeczy ruchomej.

Trudne do przewidzenia okoliczności życiowe (np. utrata pracy, choroba) mogą spowodować utratę możliwości regulowania zobowiązań i spłacania długów. W zależności od treści zawartej umowy, zwłoka w zapłacie nawet jednej raty pożyczki może stanowić podstawę do postawienia całego zobowiązania w stan natychmiastowej wymagalności. Dla dłużnika oznacza to konieczność bezzwłocznej spłaty swojego zobowiązania wraz z odsetkami. Łatwo przewidzieć, że w gros przypadków wobec takiej sytuacji dłużnik utraci możliwość regulowania swojego zobowiązania w jakimkolwiek stopniu. To prowadzić może do procesu sądowego i przymusowej egzekucji komorniczej.

Sytuacja taka, połączona z innymi błędnymi decyzjami (np. zawieraniem krótkoterminowych pożyczek w instytucjach finansowych, celem pokrycia już wymagalnych rat innych zobowiązań) prowadzić może do spirali zadłużenia. Suma zobowiązań dłużnika może nawet wielokrotnie przekroczyć wartość majątku, którym dysponuje. Narastające odsetki oraz widmo nadciągających postępowań egzekucyjnych mogą uzasadniać rozważenie możliwości skorzystania z dobrodziejstwa upadłości konsumenckiej.

Podstawy ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Upadłość konsumencka jest instytucją dającą dłużnikom, nieprowadzącym działalności gospodarczej, możliwość umorzenia części lub całości swoich zobowiązań w sytuacji, kiedy znajdą się one w stanie niewypłacalności.

Stan niewypłacalności zdefiniowany został jako stan, kiedy dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Oznacza to, że nie każdy problem związany z płynnością finansową dłużnika stanowić może podstawę do ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Jedynie jego kwalifikowana forma, czyli sytuacja, kiedy dłużnik faktycznie nie ma możliwości wykonywania zobowiązań, pozwala na rozważnie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Pomocne w ustaleniu zaistnienia stanu niewypłacalności jest domniemanie, że dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu jego wymagalnych zobowiązań przekracza trzy miesiące. Oczywiście, stan niewypłacalności może nastąpić przed nadejściem tego terminu. Podoblinie, pomimo trzymiesięcznego opóźnienia w regulowaniu wymagalnych zobowiązań, stan niewypłacalności może w ogóle nie nastąpić. Celem wprowadzenia takiego domniemania jest uproszczenie postępowania dowodowego przed sądem i ułatwienie możliwości zastosowania upadłości konsumenckiej.

Przeszkody do ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Pomimo zaistnienia stanu niewypłacalności sąd upadłościowy może jednak oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej niewypłacalnego dłużnika. Dzieje się tak wówczas, gdy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Nadto, sąd upadłościowy może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:

w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe konsumenckie i zostało ono umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika;
uchylony został plan spłaty wierzycieli ustalony w ramach innego konsumenckiego postępowania upadłościowego dłużnika;
dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości;
czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Warto także pamiętać, że sąd upadłościowy może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Do ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie dojdzie także wówczas, gdy dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne. Ważne jest zatem prawidłowe przygotowanie wniosku, aby nie narazić się na jego oddalenie przez sąd upadłościowy ze wspomnianego powyżej powodu.

Względy słuszności przy ogłaszaniu upadłości konsumenckiej

Nawet wystąpienie powyższych okoliczności, które co do zasady wykluczają możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej, nie zawsze stanowi przeszkodę ogłoszenia upadłości. Sąd upadłościowy może upadłość ogłosić, jeżeli przemawiają za tym względy słuszności lub zasady humanitaryzmu. Do takich często jest zaliczany podeszły wiek dłużnika, jego problemy zdrowotne lub wzgląd na sytuację rodzinną.

Pamiętać należy jednakże, że zastosowanie generalnej klauzuli względów słuszności i zasad humanitaryzmu jest okolicznością wyjątkową, wobec czego powoływanie się na nią musi być z najwyższą starannością uzasadnione. To kolejny powód, dla którego prawidłowe przygotowanie wniosku o ogłoszeniu upadłości jest bardzo ważne.

Upadłość konsumencka tyko na wniosek

Należy zaznaczyć, że upadłość konsumencka jest postępowaniem wnioskowym. Innymi słowy, musi je zainicjować wniosek uprawnionego podmiotu. Sąd nie może ogłosić upadłości konsumenckiej z urzędu.

Nawet zaistnienie stanu niewypłacalności konsumenta nie musi oznaczać, że postępowania upadłościowe będzie się toczyć. Do jego zainicjowania konieczny jest wniosek uprawnionego podmiotu. Bez wniosku nie ma upadłości konsumenckiej.

Prawo upadłościowe przewiduje dwie kategorie podmiotów, które taki wniosek mogą złożyć. Po pierwsze, jest nim sam dłużnik (czyli przyszły upadły). Po drugie, wnioskować o upadłość konsumencką może wierzyciel dłużnika.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej musi zawierać uzasadnienie. W uzasadnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dłużnik powinien szczegółowo i precyzyjnie określić swoją sytuację materialną i osobistą, przemawiające za zaistnieniem stanu niewypłacalności oraz inne okoliczności mogące mieć wpływ na ocenę zaistnienia przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej przez sąd.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej obligatoryjnie składany jest na urzędowym formularzu. Podlega on opłacie sądowej w wysokości 30 zł – płatnej w sądzie, do którego wniosek taki jest składany. Tym samym, jedynymi koniecznymi środkami, jakimi musi dysponować dłużnik, aby zainicjować postępowanie upadłościowe, jest powyższa kwota stanowiąca opłatę od wniosku. W wypadku narastającego zadłużenia warto zatem rozważyć upadłość konsumencką. Z jej dobrodziejstwa w 2018 roku skutecznie skorzystało ponad 6,5 tys. osób (dane za serwisem prawo.pl). Upadłość konsumencka to szansa na oddłużenie osoby fizycznej i wyjście z zadłużenia.